Ulusal Veri Sözlüğü

Zehra KELEŞ
Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
Yazılım Geliştirme ve Uygulama Müdür V.

Aycan ALTINDAL
Bilgisayar Mühendisi

ULUSAL VERİ SÖZLÜĞÜ

Günümüzde kurum/organizasyonların tamamı verdiği hizmetleri ve kurumsal süreçlerini yönetebilmek için veri üreten, toplayan ve başka sistemlerle bu verileri paylaşan bilgi sistemleri kullanmaktadır. Çoğu zaman kurumların sahip olduğu verilerin tiplerinde standart yoktur. (Örneğin, cinsiyet bilgisi için 0/1, K/E, BAYAN/BAY, KADIN/ ERKEK gibi farklı değerler kullanılmaktadır.) Dolayısıyla verilerin nasıl saklanacağı ve ne anlama geleceği gibi konularda bir standart bulunmamaktadır. Bunun sonucu olarak hem kurumsal hafıza oluşturulamamakta hem de sistemler arası veri paylaşımında entegrasyon sorunları yaşanmaktadır. Bu sorunların çözümü için “Ulusal Veri Sözlüğü” (UVS) projesi başlatılmıştır. UVS, On Birinci Kalkınma planında yer alan Kamu Hizmetleri e-Devlet Uygulamaları bölümünde Politika ve Tedbirler bağlamında belirtilen “Ulusal veri envanteri ve kamu veri sözlüğü hazırlanacaktır.” maddesine istinaden Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi koordinasyonunda yürütülmektedir. UVS projesinde kurumların bilgi sistemlerinde veri standardizasyonunun sağlanması, kurumlar arası veri paylaşımının kolaylaştırılması ve ulusal veri envanterinin çıkartılarak daha büyük projelerin altyapısının sağlanması, entegrasyon mimarisi ile yönetim ve izleme süreçlerinin yapılandırılması, terminoloji birliğine varılması, kurumsal hafızanın oluşturulması, ulusal veri modellerinin belirlenmesi, yeni yazılımlar için süreç iyileştirmeleri ve merkezi servis tasarım platformunun oluşturulması hedeflenmektedir.

“Veri Sözlüğü” oluşturma işi kısa bir tanımla; yönetilen verilere ilişkin üstverinin tanımlı, erişilebilir ve yönetilebilir hale getirilmesi amacıyla bir “Üstveri Kayıt Defteri” oluşturulması işidir. “Ulusal Veri Sözlüğü Yazılımı” bu amaçla kullanılabilecek Web tabanlı bir ‘Üstveri Kayıt Defteri’ yazılımıdır. Üstveri, veriyi tarif eden veridir. Dolayısıyla kendisi de veridir. Bir uygulamanın ürettiği, veri tabanında sakladığı ya da bir kanaldan sunduğu verilerin ayrıntılı tarifini, formatını, özelliklerini vb. belirtir. Bu proje kapsamında bütün kamu kurumlarının kendi veri sözlüklerini oluşturmaları beklenmektedir. Ancak Kurumlarda birçok bilgi sistemi çalışmakta olup bunlar birbirlerinden tamamen bağımsız olabileceği gibi bazıları da bir ya da daha fazla başka sistemle entegredir. Örneğin, her kurumda bir “Personel Yönetim Sistemi” ya da “Elektronik Belge Yönetim Sistemi” yazılımı olduğu gibi Sağlık Bakanlığı ya da Et ve Süt Kurumunda da bu sistemler olabilir ancak Sağlık Bakanlığının esas çalışma alanı sağlık, Et ve Süt Kurumunun esas çalışma alanı ise hayvan alım ve kesimi, et üretimi gibi konulardır. Bu nedenle veri sözlüğü oluşturma aşamasında kurumlardan öncelikli olarak esas çalışma alanlarına giren sistemlerin üstverilerini tanımlamaları beklenmektedir. Bu kapsamda Kurumumuz esas çalışma alanına ait verilerin tutulduğu Kurumsal Yönetim Sistemi’ne ait veri sözlüğünün oluşturulmasını planlamıştır. Bir kurumun veri sözlüğünün hazırlanması işi, hemen olacak ve bir kalemde bitecek bir iş olarak görülmemelidir. Her şeyden önce, veri sözlüğü yaşayan bir varlıktır. Bu nedenle kapsamının zaman içerisinde, giderek genişletilmesi ve olgunlaştırılması beklenir. Veri sözlüğünün bu özelliği göz önüne alınarak kurumların veri sözlüğü çalışmalarında izleyecekleri yol haritası belirlenmiştir. Bu yol haritasına göre kurumların veri sözlüklerini hazırlama çalışmaları birbirini takip eden 3 faz olarak planlanmıştır. 

Birinci Faz

DDO birinci fazı kurumlar için yalnızca veri sözlüğü hazırlama değil, aynı zamanda personelini eğitme ve kurumda veri sözlüğü ile çalışmaya başlama aşaması olarak değerlendirmiştir. Bu nedenle bu fazın kapsamı dar tutularak, kurumların diğer kurumlara verdiği web servislerin veri sözlüğüne kaydedilmesi hedeflenmiştir.

Birinci faz kapsamında Kurumumuz bünyesinde veri sözlüğünü hazırlamak üzere bir komisyon oluşturulmuş ve personeller gerekli eğitimleri almıştır. Eğitimler sonrasında Dijital Türkiye (e-Devlet) üzerinden açılan ya da açılması planlanan hizmetlere ait web servislerin veri setleri UVS’ye tanımlanmıştır.

İkinci Faz

DDO ikinci faz kapsamında kurumlardan birinci fazda temelleri atılmış olan ve esas çalışma alanlarına giren sistemlerin veri sözlüğünü geliştirmelerini hedeflemiştir. Kurumumuz bu aşamada Kurumsal Yönetim Sistemi’nde ana faaliyet alanlarına ait olan Hayvan Alım, İşletme Üretim ve Ticaret Pazarlama Modüllerin üstverilerini UVS’ye tanımlamıştır.

Üçüncü Faz

DDO üçüncü faz kapsamında kurumlardan veri sözlüğünün kapsamını başta kurumun esas çalışma alanının tamamını içerir ve diğer kurumların çalışmalarına referans verir şekilde genişletmesi ve veri sözlüğünün olgunluk derecesini olabildiğince artırmasını hedeflemiştir.

Kurumumuz bu aşamada Kurumsal Yönetim Sistemi’nde bulunan Personel Yönetim Modülünün üstverilerini UVS’ye tanımlamıştır.

Kurumumuz, “Ulusal Veri Sözlüğü” çalışmaları kapsamında 3 faz çalışmasını tamamlayarak 172 veri seti, 1366 veri elemanını sisteme tanımlamıştır.